قاعده درأ در قانون مجازات چیست؟

مفهوم لغوی و اصطلاحی قاعده درأ در قانون مجازات چیست؟

در ابتدا باید معنی واژه درء را بدانیم. واژه درأ به معنی دفع کردن یا دور کردن است. همچنین، در اصطلاح فقهی و در قانون اسلامی کشور به معنای لغو مجازات برای متهم است. قاعده درء، زمانی اعمال می شود که شبه یا شبهاتی در مورد اجرای حکم وجود داشته باشد.

مستندات قاعده درء

مستنداتی وجود دارد که لزوم قاعده درء در قانون مجازات اسلامی را اثبات می کند.

مستندات قرآنی در رابطه با قاعده درء

هر چند که این موضوع به صورت مستقیم در ایات قرآن مجید نیامده است اما قرآن شدیدا تاکید بر اجرای عدالت داشته و به پرهیز از مجازات های ناعادلانه دعوت می کند. رسالت ما در وکیل 24 اجرای عدالت است. شما عزیزان می توانید برای ثبت شکایت، تنظیم لایحه و... با ما در ارتباط باشید.

روایات

روایت های متعددی از پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) وجود دارد که بر اصل پرهیز از مجازات در صورت وجود شبهه تأکید داشته و قاعده درء را تایید می کنند. از جمله این موارد عبارتند از:

• حدیث نبوی:

ادرأوا الحدود بالشبهات» (حدود را با شبهه دفع کنید.)

• امام علی (ع) فرمودند:

إِذا تَدارَأَ الحَدَّانِ سَقَطَ الحَدُّ» (هرگاه دو حد با یکدیگر تداخل کنند، حد ساقط می‌شود.)

اصول فقهی ماده قانونی قاعده درء

قاعده درأ در قانون مجازات چیست؟ قاعده درء مبتنی بر اصول فقهی و حقوقی زیر است:

• اصل برائت: اصل بر آن است که افراد بی‌گناه هستند مگر اینکه جرم آنها ثابت شود.
• قاعده قبح عقاب بلابیان: مجازات فردی که آگاهی کافی نسبت به جرم نداشته یا دلیل قطعی علیه او وجود ندارد، ناپسند و غیرعادلانه است.
• قاعده دفع ضرر: در موارد مشکوک، پرهیز از مجازات بهتر از اجرای آن است.

قاعده درء در چه مواردی قابل اجرا است؟

طیف استفاده از این قانون بسیار گسترده است. این قاعده هم در مجازات معین شرعی (مجازاتی که معین و مشخص است) و همچنین در تعزیرات (مجازاتی که تعیین میزان آن بر عهده حاکم است) قابل اجرا است. جالب است بدانید که در موارد قصاص نیز این حکم را جاری (قابل اجرا) می دانند.

انواع شبهه در قانون درأ

شبهات قاعده درأ در قانون مجازات چیست؟ شبهه قانون درأ شامل دو مورد است که این دو مورد به شرح زیر است. در هر دو این شبهه ها، می توانند مانع اجرا حکم شوند.

• شبهه موضوعیه: تردید در وقوع جرم یا انتساب آن به متهم
• شبهه حکمیه: تردید در حرمت عمل یا آگاهی متهم به حرمت آن

تأثیر قاعده درء در سیاست کیفری اسلام

قاعده درء، نشان‌دهنده تمایل نظام کیفری اسلام به احتیاط در مجازات‌ها و حمایت از حقوق متهمان است. این قاعده با اصولی مانند اصل برائت و تفسیر مضیق قوانین کیفری به نفع متهم هم‌راستا بوده و مانع اعمال مجازات‌های ناعادلانه می شود.

تفاوت قاعده درء با قوانین مشابه

قاعده درأ در قانون مجازات اسلامی ممکن است با قوانین مشابه خود یکسان قلمداد شود. برای جلوگیری از بروز چنین خطاهایی موارد زیر را با مطالعه کنید. اگر شکایت شما از نوع حقوقی است، می توانید با کمک ما مشاوره حقوقی کیفری خود را تنظیم نمایید.

1. تفاوت قانون اصل درء با برائت

هرچند قاعده درء در قانون مجازات اسلامی و اصل برائت هر دو به نفع متهم عمل می‌کنند، اما تفاوت‌هایی دارند. اصل برائت به‌عنوان یک اصل کلی در حقوق کیفری، فرض را بر بی‌گناهی متهم می‌گذارد تا زمانی که جرم وی اثبات شود. اما قاعده درء به‌طور خاص در موارد محدود و در صورت وجود شبهه در ارتکاب جرم یا شرایط آن، مانع از اجرای مجازات می شود.

2. تفاوت قانون اصل درء با حکم

در قاعده درأ ، شبهه بیشتر به دلایل قابل اثبات مربوط است اما در قاعده اشتباه در حکم، جهل به قانون است.

3. تفاوت قانون اصل درء با حکم

قاعده درأ در قانون مجازات اسلامی به معنای پرهیز از ضرر است که قانون درأ می تواند یکی از مصادیق آن به شمار برود.

کاربردهای قانون درأ در نظام حقوقی

حال که بررسی کردیم قاعده درأ در قانون مجازات چیست، حتما می‌خواهید بدانید که این قانون چه کاربردی دارد. در فقه اسلامی این قاعده در مواردی مانند زنا، سرقت و ... اجرا می شود. به عنوان مثال اگر فردی مرتکب زنا شود اما دارای چهار شاهد نباشد، مجازاتی برای شخص اعمال نمی شود.  همچنین اگر شبهه ای در مالکیت مال مسروقه وجود داشته باشد، دادگاه حکمی در زمینه قطع دست متهم صادر نمی کند.

یکی از سوالات پرتکرار این است که شکایت کیفری بهتر است یا حقوقی؟ شکایت حقوقی بسیار پیچیده است به همین دلیل نیاز به وکیل خواهید داشت اما در مقابل شکایت کیفری بسیار راحت تر بوده و در بازه زمانی کمتری انجام میگیرد. بستگی به نوع شکایت شما دارد که کدام نوع شکایت را انتخاب کنید.

چالش ها و نقدهای وارد بر قاعده درء

به دلایلی مواردی که در ادامه ذکر می شود، عده ای ماده قانونی قاعده درء را نقد کرده و در مواردی خواستار لغو آن هستند.

1. امکان سوء استفاده از قانون درء

برخی بر این باورند که این قانون منجر به فرار مجرمین از مجازات می شود.

2. عدم تعیین حدود دقیق شبهه

یکی از چالش های قاعده درأ در قانون مجازات اسلامی، نبود هیچ حد و مرزی برای آن است که موجب می شد تا تفسیرها و برداشت های مختلفی توسط قاضی های متفاوت صورت بگیرد.

3. تضاد با اجرای عدالت

 در مواردی ممکن است منجر به ضرر قربانیان شده و مجرم با کمک این قانون از مجازات فرار کند.

نتیجه‌گیری

قاعده درأ در قانون مجازات چیست؟ همانطور که در این مقاله گفته شد قاعده درء در قانون مجازات اسلامی، به‌عنوان یکی از اصول اساسی در فقه و حقوق کیفری اسلامی، نقش مهمی در تضمین عدالت و حمایت از حقوق متهمان به شمار می رود. این قاعده با تأکید بر لزوم وجود یقین در ارتکاب جرم، از اجرای مجازات‌های ناعادلانه جلوگیری کرده و با اصولی مانند اصل برائت همراستا است. در نظام حقوقی ایران نیز با تصریح در قانون مجازات اسلامی، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای به این قاعده داده شده است، اما باید دقت شود تا مانع اجرای عدالت و خورده شدن حق و حقوق قربانیان نگردد. از آنجایی که تنظیم مشاوره حقوقی متنی کار راحتی نبوده می توانید این کار را با خیال راحت به ما بسپارید.