جعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود و در اصطلاح فقها، صیغه‌ای است که ثمره آن به دست آوردن منفعتی در برابر عوض است. البته برای انعقاد قرارداد جعاله شرط نیست که کارمزد معلوم باشد. قرارداد جعاله به زبان ساده یعنی اینکه شخصی به شخص یا اشخاص دیگر می‌گوید فلان کار را برای من انجام بده، من در قبالش به تو مزد می‌دهم و نوعی سفارش انجام کار است. در اینجا تعریف قرارداد جعاله بسیار ساده و بدون جزئیات است اما نباید تنها به این تعریف اکتفا کرد و باید در مورد شرایط قرارداد جعاله و همچنین قوانین قرارداد جعاله هم، آگاهی کافی داشته باشیم.
مثلاً فردی گوشی یا کیف خود را گم کرده است و می‌گوید هر کس آن را پیدا کند و به من تحویل دهد دویست هزار تومان به او پاداش می‌دهم. البته باید توجه داشته باشید که جعاله فقط مربوط به اشیاء گمشده نیست و خیلی از کار‌هایی که در اطراف ما انجام می‌شود جعاله است و ما فقط نامش را نمی‌دانیم. مثلاً شما به شخصی می‌گویید کف حیاط خانه من را موزائیک کن، من در مقابل آن، مبلغ مشخصی به شما اجرت یا مزد می‌دهم. پس این قرارداد به معنی انجام کار به درخواست دیگری و دریافت مزد در مقابل آن است. در مثال بالا، معمولا قرارداد جعاله انجام کار تنظیم می‌شود.
قرارداد های زیادی در سیستم قانونی هر کشور وجود دارند که به موجب آن ها افراد می توانند معاملات خود را شکل دهند و به این کار جنبه قانونی ببخشند و از این طریق هریک از طرفین در صورت کوتاهی مسئولیت مشخص خود در قرارداد موردنظر، محکوم می شود و به طور کلی پیشبرد کار ها نظم بیشتری می گیرد.
قرارداد جعاله چیست و انواع آن کدام اند؟
قانونگذار در ماده 561 قانون مدنی قرارداد جعاله را اینگونه تعریف کرده است: “جعاله عبارت است از التزام شخصی به اداء اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین” احتمالا درک این تعریف تاحدودی برایتان دشوار است. ازاین‌رو، با بیان یک مثال ساده تا اندازه‌ای با تعریف این قرارداد آشنا خواهید شد.
تصور کنید دیوارهای خانه شما نیاز به نقاشی دارند و شما در پی یک نقاش ساختمان حرفه‌ای هستید. پس از یافتن شخص موردنظر به او می‌گویید که در مقابل نقاشی دیوارهای این خانه، من مبلغ یک میلیون تومان را به عنوان مزد یا اجرت به تو می‌دهم. در اینجا قرارداد فی مابین شما و آن نقاش، قرارداد جعاله نامیده می‌شود. احتمالا حدس زده باشید که تا امروز ده‌ها عقد جعاله را با اشخاص مختلف منعقد کرده‌اید درحالیکه از نام آن مطلع نبودید!
جعاله در لغت به معنی “مزدی مشخص در ازای انجام یک کار” می‌باشد. باتوجه به تعریف قانونی و فقهی این نوع عقد و براساس معنای لغوی آن، قرارداد جعاله به زبان ساده یعنی همان سفارش کار. به این صورت که فردی به فرد دیگر بگوید من در ازای انجام این کار، مبلغ مشخصی را به عنوان مزد به تو می‌دهم. ممکن است به اشتباه تصور کنید که جعاله همان قرارداد اجاره اشخاص است. درحالیکه این دو نوع قرارداد، تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر دارند. در ادامه با مطالعه شرایط و کلیات جعاله، متوجه تفاوت‌های این قرارداد با سایر قرارداهای مشابه خواهید شد.
انواع ارکان قرارداد جعاله
جاعل
رکن اول و اصلی قرارداد جعاله همان شخصی می‌باشد که کاری معین مد نظر او می‌باشد و درخواست می‌کند تا فردی در مقابل دریافت مزد، آن را انجام دهد.
یکی از مهم ترین شروطی که افراد می توانند جاعل واقع شوند آن است که بالغ و عاقل باشند از لحاظ شرعی حاکم قانونی جامعه آنان را از تصرف کردن در اموال خودشان منع نکرده باشد.
عامل
هنگامی که درخواست انجام کار توسط شخصی بیان می‌شود، متقابلا شخصی که این درخواست را می‌پذیرد و کار را به انجام می‌رساند و مزدش را دریافت می‌کند، عامل نام دارد.
در مورد عامل واقع شدن افراد، هیچ شرطی مبتنی بر عاقل و بالغ بودن، بیان نشده است.
جعل
موضوع قرار داد جعاله و همان عاملی که باعث می‌شود تا قرارداد بین دو نفر شکل گیرد، جعل نام دارد. در حقیقت عامل درخواست انجام کار را از جانب جاعل می‌پذیرد تا در مقابل کاری که انجام می دهد مزد و مبلغی معین (جعل) را دریافت کند.
اگر جعل یا همان موضوع قرارداد بین دو نفر وجود نداشته باشد، نام قرارداد شکل گرفته دیگر جعاله نمی‌باشد و قوانین حقوقی ان نیز دیگر حاکم نخواهد بود.
اهلیت طرفین
در اینکه جاعل (کسی که انجام کاری را درخواست کرده است) باید اهلیت داشته باشد. عاقل، بالغ و رشید باشد. (یعنی نباید دیوانه یا سفیه باشد و باید به سن بلوغ و همچنین به سن قانونی برای دخل و تصرف در اموالش هم رسیده باشد)، هیچ شکی نیست اما در مورد عامل کمی وضعیت فرق می‌کند. درست است که عامل هم باید اهلیت داشته باشد اما اگر کار توسط عامل سفیه یا صغیر (کسی که به سن بلوغ نرسیده) انجام شود به دلیل اینکه کار آن‌ها دارای ارزش اقتصادی است نباید زحمت آن‌ها را بی‌جواب گذاشت و آن‌ها باید اجرت‌المثل (مزد) کار خود را بگیرند و این مزد باید به سرپرست آن‌ها داده شود.
مشارکت در جعاله
موضوعی که در نمونه قرارداد عقد جعاله باید به آن توجه شود این است که، علاوه بر اینکه عامل می‌تواند یک شخص مشخص یا یک شخص نامشخص باشد عامل می‌تواند چند نفر باشد. یعنی عاملین می‌توانند با شراکت و همکاری یکدیگر کار را انجام دهند و هر کدام با توجه به مقدار کاری که انجام داده‌اند مزد خود را می‌گیرند. اما اگر کسی که با عامل در انجام کار شریک شده فقط قصد کمک به عامل را داشته باشد و مجانی به او کمک کند، همان عامل اول بعد از انجام کار به صورت کامل مزد خود را می‌گیرد.
انواع قرارداد جعاله
جعاله باتوجه به عامل آن به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود.
جعاله خاص
چنانچه جاعل از یک شخص خاص درخواست انجام کاری را بکند، به آن جعاله خاص گفته می‌شود. در اینجا، عامل فردی معین است که الزاما کار باید توسط او انجام شود. مثلا شما از تعمیرکاری به نام آقای سعیدی درخواست می‌کنید تا در ازای مبلغ 500 هزار تومان، تعمیر اتومبیل‌تان را برعهده بگیرد.
بنابراین، در این نوع عقد جعاله برخلاف جعاله عام، فقط از تعمیرکاری به نام آقای سعیدی درخواست شده تا کار را به اتمام برساند.
جعاله عام
جعاله عام هنگامی شکل می‌گیرد که جاعل درخواست انجام کار را به یک فرد معین محول نکند و اصطلاحا برای او تفاوتی نداشته باشد که چه کسی کار موردنظر را به پایان می‌رساند. نمونه بارز این نوع جعاله را بارها و بارها در آگهی‌های مختلف مشاهده کرده‌اید.
مثلا در صفحه آگهی و در قسمت گم‌شدگان روزنامه ها، فردی که کیف مدارک خود را گم کرده از عموم مردم خواسته تا دربرابر پیدا کردن کیف او، مبلغی را به عنوان مژدگانی (اجرت) دریافت کنند. درواقع در جعاله عام، عامل فرد مشخصی نبوده و هرکس زودتر کار را انجام دهد، مستحق دریافت اجرت است.
شرایط ابطال جعاله چیست
- هنگام درخواست انجام کار خلاف و نامشروع و تعیین اجرت برای آن – برای مثال پرداخت اجرت در قبال انجام کار نامشروع و حرام زنا
- برای درخواست انجام کار بیهوده و خطرناک – برای مثال انجام کاری خطرناک در قبال پرداخت جایزه
- درخواست انجام کار واجب از فرد دیگر که بر عهده خود شخص درخواست کننده است. برای مثال پرداخت مبلغی به فرد دیگر جهت روزه گرفتن وی به جای ما
مبلغ قرارداد جعاله (جُعل) چقدر است؟
درج مبلغ انجام کار در قرارداد جعاله بسیار ضروری است و یکی از ارکان عقد جعاله محسوب می‌شود. مبلغ اجرت که “جُعل” نام دارد توسط جاعل تعیین می‌شود. ازاین‌رو، جاعل دو حالت جُعل را تعیین می کند:
حالت اول: مبلغ مشخص باشد و بگوید هر فردی که خانه مرا نقاشی کند مبلغ یک میلیون تومان به او پرداخت می‌کنم.
حالت دوم: مبلغ را به صورت دقیق تعیین نکرده و بگوید اگر 100 کیلو گندم به من تحویل دهی من 10 کیلو آرد به عنوان اجرت به تو می‌دهم.
تعهد در جعاله، به نتیجه است. بنابراین، عامل درصورتی می‌تواند درخواست اجرت کند که کار مورد تعهد را به طور کامل به پایان رساند. به عبارت دیگر، اگر علیرغم تلاش فراوان برای انجام کار موردنظر، آن کار به پایان نرسد؛ عامل مستحق دریافت اجرت نخواهد بود.
این مورد یک استثناء دارد: اگر بخشی از کار انجام شده دارای ارزش باشد، عامل به میزان انجام همان قسمت، اجرت دریافت می‌کند. مثلا نقاش خانه شما فقط یک اتاق را رنگ‌آمیزی کرده است. هرچند او نتوانسته تعهد خود را به طور کامل انجام دهد اما به‌خاطر رنگ‌آمیزی همان یک اتاق مستحق دریافت بخشی از اجرت است.
چند نکته در رابطه با مبلغ قرارداد جعاله به خاطر داشته باشید.
شاید عامل از درخواست جاعل و مبلغ جُعل مطلع نباشد مثلا موبایل گم شده جاعل را پیدا کند. سپس متوجه می‌شود که جاعل چنین درخواستی را از قبل عنوان کرده؛ در نتیجه اجرت خود را پس از تحویل موبایل به جاعل، دریافت کند.
چنانچه پیش از پایان کار، جاعل مبلغ اجرت را افزایش دهد موظف است پس از اتمام کار آن را به عامل پرداخت کند.
اگر پیش از اتمام کار، جاعل مبلغ اجرت را کاهش دهد و عامل نیز از این موضوع مطلع نباشد؛ جاعل موظف است بدون کاستن از اجرت، مبلغ را پرداخت کند.
تحویل قرارداد جعاله و شرایط آن
همانطور که تاکنون متوجه شده‌اید جعاله با تسلیم یا تحویل کار موردنظر کامل می‌شود. از سوی دیگر، عامل نسبت به کار مورد تعهد خود مسئولیت امانی دارد. یعنی او در مقابل حفاظت از موضوع قرارداد (مثلا کیف پول) مسئول است. ازاین‌رو، چنانچه هرنوع کوتاهی یا افراط عامل در زمان نگهداری باعث تلف یا نقصان مال شود؛ او باید خسارات بوجود آمده را جبران کند.
هنگامی‌که عامل موضوع قرارداد را به فرد دیگری بدهد و در این میان مال موردنظر تلف شود؛ هم عامل و هم شخص ثالث درمقابل جاعل مسئولیت داشته و حکم غاصب را دارند. به عبارت دیگر، غاصب فردی است که به صورت غیرقانونی مالی را به تصرف خود درآورد. در اینگونه موارد حتی اگر مال موردنظر در اثر حوادث قهری مانند سیل یا آتش‌سوزی تلف شود، بازهم فرد غاصب مسئول است.
البته، دربرخی از مواقع عامل چاره‌ای جز سپردن مال به شخص ثالث ندارد و درصورت تلف شدن مال نیز مسئول نخواهدد بود. چراکه این اقدام عامل برای محافظت از مال صورت گرفته است.
شرایط فسخ قرارداد جعاله
این قرارداد یک عقد جایز است. یعنی هریک از طرفین قرارداد می‌توانند هر وقت که خواستند قرارداد را کنار بگذارند و از آن منصرف شوند. مثلاً اگر جاعل سفارش انجام کاری را به عامل داده باشد و قبل از اینکه کار تحویل داده شود پشیمان شود می‌تواند قرارداد را یکطرفه فسخ کند.
یک موضوعی که در شرایط فسخ قرارداد جعاله باید به آن توجه شود ضایع نشدن حق عامل است. چون ممکن است عامل بخشی از کار را انجام داده باشد و حالا به خاطر فسخ قرارداد متضرر شود، در اینجا قانونگذار گفته است که اگر کار قابل تجزیه و تقسیم باشد، تا آن قسمتی که کار را انجام داد باید نسبت به کار خود با توجه به مزدی که مشخص شده است اجرت بگیرد (اجرت المسمی). در اینجا حتی اگر عامل هم قرارداد را فسخ کند باز هم مستحق همین اجرت است.
مثلاً اگر باید 100 متر از استخر را کاشی می‌کرد و فقط 50 متر از آن را انجام داد جاعل باید نصف مبلغ قرارداد را به عامل بپردازد. اما اگر کار تجزیه‌ناپذیر بود جاعل باید به عامل اجرت‌المثل پرداخت کند. یک زمانی هم جاعل قرارداد را فسخ می‌کند و عامل از این فسخ اطلاعی ندارد و کار مورد نظر را انجام می‌دهد، در اینجا دیگر لازم نیست مبلغی را که در نمونه فرم قرارداد جعاله آورده شده است به عامل پرداخت کند و عامل فقط به خاطر اینکه ضرر و زیانش جبران شود می‌تواند اجرت‌المثل بگیرد.
اِنفِساخ
اگر در زمان اجرای قرارداد یکی از طرفین فوت کند یا مجنون شود در اینجا انفساخ به وجود می‌آید و قرارداد منحل می‌شود. فقط اگر کار انجام گرفته قسمتی از نتیجه باشد، اجرت آن قسمت پرداخت می‌شود اما اگر با وجود تمام تلاش نتیجه مطلوبی به دست نیامده باشد، هیچ اجرتی وجود ندارد.
نکات مهم و قابل توجه
- فردی استحقاق دریافت اجرت را داراست که جلوتر از بقیه(اولین نفر) کار مورد نظر جاعل را انجام دهد.
- فسخ عقد جعاله، قبل از انجام کار توسط عامل به صورت ارادی و تحت اختیار طرفین آن است.
- چنانچه جاعل حین انجام کار اقدام به فسخ عقد نماید، باید اجرت المثل عامل را بپردازد.
- پرداخت اجرت و دستمزد تعیین شده توسط جاعل به عامل، ضروری بوده و عامل بایستی به تعهد خود عمل نماید.
- عامل در صورتی مستحق دریافت اجرت و دستمزد خواهد بود که کار درخواستی جاعل را به اتمام رساند.
- چنانچه در جعاله خاص، فردی غیر از طرفین عقد، کار درخواستی جاعل را انجام دهد، مستحق دریافت اجرت و دستمزد نخواهد بود. زیرا جاعل هیچ گونه تعهدی به وی نداشته و طرف عقد فرد دیگری است.
- بالغ و عاقل بودن جاعل و احاطه کامل وی بر اموالش، از جمله شروط اساسی است.
- اگر کار مورد نظر جاعل دارای چند بخش باشد ولی جعاله قبل از اتمام کل کار فسخ شود، دستمزد قسمتی از کار که انجام گرفته است، به عامل تعلق می گیرد.
- اگر کار یکپارچه بوده و قبل از اتمام آن و عدم دستیابی به نتیجه مدنظر جاعل، جعاله فسخ شود، هیچ اجرتی به عامل تعلق نمی گیرد.
جعاله در نظام بانکی
به منظور دستیابی به بانکداری بدون ربا، دستور اجرای عقد جعاله در بانک ها صادر گردیده است. بدین ترتیب که بانک ها می توانند جهت توسعه امور بازرگانی و تولیدی، به عنوان عامل خدماتی نظیر سرمایه گذاری، صدور ضمانت نامه، افتتاح اعتبارات اسنادی و … اقدام به انعقاد جعاله بین خود و مراجعین به بانک نمایند.
تفاوت عقد اجاره با عقد جعاله در چیست
- عدم لزوم تعیین مقدار اجرت در جعاله ، لزوم تعیین مبلغ در عقد اجاره
- لزوم مشخص بودن طرفین قرارداد در عقد اجاره
- عمل به تعهد در عقد جعاله جهت پرداخت اجرت ضروری است.
- جعاله عقدی جایز(قابل فسخ در هر زمان) و اجاره عقدی لازم(غیر قابل فسخ تا زمان پایان قرارداد) است.
- در عقد جعاله، عامل در صورت اتمام کار مستحق دریافت اجرت خواهد بود. ولی در عقد اجاره به محض عقد قرارداد، این حق قابل پرداخت است.
جمع بندی
قرارداد جعاله توسط افراد زیادی برای معاملات بسته می شود. این قرارداد در لغت به معنای گرفتن مزد در برابر انجام دادن کار مشخصی است. طرفین قرارداد در این معامله جاعل و فاعل نامیده می شوند. جاعل عملی را از عامل می خواهد و فرد در قبال انجام آن دستمزد را دریافت می کند. هم عمل موردنظر و هم مبلغ قرارداد می توانند مجهول بمانند، اما افراد باید با مشخصات دقیق قرارداد ببندند. همچنین میتوانید برای اطلاعات بیشتر درباره قرارداد چیست و چه کاربردی دارد؟ ایجا را کلیک کنید.
