شاید شما هم جزو کسانی باشید که در رابطه با انواع قرار داد و حتی این که اصولا قرارداد چیست کنجکاوید و میخواهید تا در این رابطه اندکی اطلاعاتی را کسب کنید و در این بین نام قرارداد مضاربه هم به گوشتان خورده باشد و بخواهید بدانید که این نوع قرارداد مضاربه چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ در چه شرایطی به کار می آید و در هنگام مواجهه با آن چه نکاتی را باید بدانیم؟ ما در این مقاله قصد داریم تا برایتان در رابطه با این نوع قرارداد یعنی قرارداد مضاربه توضیحاتی را ارائه کنیم پس با ما در ادامه همراه باشید.
قرارداد مضاربه چیست؟
سوال اساسی این است که اصلا قرارداد مضاربه چیست؟ قرارداد مضاربه قراردادی است که در آن دو فرد در یک معامله که قصد دارند در کار خود با یکدیگر شریک شوند به عنوان طرفین یک قرارداد مطرح هستند که یکی مالک و دیگری ضارب به حساب می آید. فرآیند کار هم در آن به این صورت است که پول و سرمایه لازم توسط یکی از آنها تامین و مهارت و کاری که باید با استفاده از آن پول انجام گیرد هم توسط طرف دیگر قرارداد تامین میشود. حال شاید یک ابهام ایجاد شده در این رابطه این باشد که پس از تامین سرمایه و مهارت لازم از طرف هر کدام و پس از به نتیجه رسیدن و حاصل شدن سود، این سود چگونه بین آنها تقسسیم خواهد شد؟ در این رابطه شما میتوانید از یک وکیل قرارداد هم مشاوره بگیرید اما شاید بد نباشد تا قبل از آن هم کمی اطلاعات بر این منظور کسب کنید.
ماده 546 قانون مدنی جمهوری اسلامی در خصوص قرارداد مضاربه این چنین میگوید: “مضاربه عقدی است که در آن یکی از متعاملین سرمایه را تامین میکند با شرط اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند. دو طرف در سود آن شریک هستند. همچنین صاحب سرمایه مالک و فرد کارکننده ضارب نامیده میشود”.
اما شاید جالب باشد تا بدانید که از جمله چیز هایی که در قانون مطرح شده است این است که طرفین حق دارند تا به انتخاب خودشان در قراردادی که برای معامله خود میبندند نوع تجارتشان را به طور دقیق مشخص کنند. اما اگر شما انتخاب کردید که نوع آن را ذکر نکنید فرد عامل در معامله این حق را دارد تا هر نوع تجارتی را با توجه به عرف و دین انجام دهد.
قرارداد مضاربه چه شرایط و ویژگی هایی دارد؟
قراردا مضاربه هم همانند سایر انواع قرارداد و عقود معین خصوصیات و ویژگی های خاص خود را دارد که ما قصد داریم تا در این مقاله به طور اختصاصی به ویژگی های این نوع قرارداد خاص بپردازیم. اگر بخواهیم مهم ترین و اصلی ترین این ویژگی ها را بیان کنیم باید ذکر کنیم:
نقد بودن سرمایه
مهم ترین نکته در این قرارداد ها این است که سرمایه ای که از طرف مالک در اختیاز ضارب قرار میگیرد باید به صورت نقد پرداخت شود که شما میتوانید همین موضوع نقد بودن سرمایه را در ماده 547 قانون مدنی مشاهده کنید که به صراحت ذکر شده است. از همین امر میتوانیم نتیجه بگیریم که اگر مالک بخواهد چیز دیگری به جز وجه نقد را مثلا یک ابزار و وسیله کار را در اختیار ضارب قرار دهد و در آخر هم بخواهند سود حاصل را با یکدیگر شریک شوند و آن را بین هم تقسیم کنند دیگر قرارداد بسته شده در این شرایط از نوع قرارداد مضاربه به حساب نمی آید. پس در نتیجه آن هم ویژگی ها و ضوابط حاکم بر قرارداد مضاربه را هم ندارد. اما در صورت برقرار بودن این ویژگی بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، پول خارج شده به عنوان سود هم باید به صورت وجه نقد میان آنها تقسیم شود. حالت خاص دیگری هم که ممکن است پیش بیاید این است که مالک طلبی را از طرف دیگر قرارداد داشته باشد و پیشنهاد کند تا به جای این که طلب خود را از ضارب بگیرد آن را مدتی در اختیار ضارب قرار دهد تا او با این پول به عنوان سرمایه خود کار کند و در آخر هم سود حاصله را میان یکدیگر تقسیم کنند. اما باید بگوییم که در این شرایط دیگر این قرارداد که بر پایه واگذاری دین بر ذمه به جای سرمایه لازم برقرار شده است از نوع قرارداد مضاربه به حساب نمی آید.
جایز بودن
باید بگوییم که قرارداد مضاربه در حقیقت عقدی است که ویژگی جایز بودن را دارا است. شما میتوانید لزوم این ویژگی را در ماده 550 قانون مدنی هم به وضوح مشاهده کنید. اما عده ای هم بر این باوراند که طرفین قرارداد میتوانند با ذکر کردن شرطی در هنگام عقد قرارداد حق فسخ و بر هم زدن قرارداد را هم به طرفین بدهند.
تعیین سهم مالک و ضارب
یکی از ویژگی های قرارداد مضاربه لزوم تعیین سهم مالک و ضارب از سود حاصل شده در پایان کار است. شما باید این نسبت و سهم تقسیم شده از سود را برای جلوگیری از هر گونه سوء تفاهم به صورت دقیق بیان کنید و ذکر کنید که به هر کدام چند درصد و یا چه کسری از سود حاصل شده تعلق خواهد گرفت. این امر در ماده 548 قانون مدنی هم به صراحت ذکر شده است که: ” حصه هر یک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل، از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد. “
همانطور که ممکن است شما هم با بیان این ماده متوجه شده باشید در شرایطی که در قرارداد آمده باشد که تمام سود حصل از این معامله به یکی از طرفبن قرارداد تعلق خواهد گرفت در این شرایط دیگر این قرارداد مضاربه نیست! و یا حتی در شرایطی که مبلغ سود حاصل از پیش تعیین شده باشد مثلا اگر قرار باشد تا به یکی از طرفین 20 میلیون تومان برسد که این مبلغ با هر میزان سود هم ثابت است باز هم این قرارداد مضاربه به حساب نخواهد آمد.
ما میتوانیم همین موضوع را در ماده 557 هم مشاهده کنیم: ” اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد در این صورت معامله مضاربه محسوب نمیشود و عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تبرعا انجام داده است. “
اما در حالت بروز این شرایط هم قانون راه حلی را برای ما قرار دادهه است به این صورت که این عقد دیگر از نوع مضاربه نخواهد بود و باید اجرت المثلی به عامل پرداخت شود. اما در صورتی هم که مشخص شود عامل به صورت رایگان کار انجام داده است در این شرایط پول و اجرت المثلی به عامل تعلق نخواهد گرفت.
قرارداد مضاربه چگونه فسخ خواهد شد؟
ما تا اینجای مقاله توضیحاتی را در رابطه با چیستی فراردا مضاربه و این که ویژگی های قرارداد مضاربه چیست دادیم. اما موضوع دیگری هم که لازم است تا به آن بپردازیم این است که قرارداد مضاربه چگونه فسخ خواهد شد؟ چگونگی فسخ این نوع قرارداد را به طور خلاصه با مطرح کردن ماده 551 قانون مدنی بیان خواهیم کرد. بنا به این ماده در صورت وجود حتی یکی از شرایط زیر قرارداد مضاربه فسخ خواهد شد:
- اگر یکی از افراد در طرفین معامله فوت بکند یا دچار جنون شود معامله فسخ خواهد شد. اما اگر در وصیت یکی از طرفین به معامله مضاربه اشاره شود مرگ فرد باعث فسخ قرارداد نخواهد شد.
- در صورتی که فرد مالک ورشکسته یا مفلس شود در این شرایط عامل میتواند سود خود را خارج از نوبت و خارج از صف طلبکاران دریافت کند. در واقع عامل جزو طلبکاران محسوب نمیشود و در سود مضاربه شریک است.
- اگر کل سرمایه یا سود حاصل از آن تلف شود و از بین برود قرارداد باطل میشود.
- در صورتی که امکان انجام تجارت مد نظر طرفین وجود نداشته باشد حکم مضاربه چیست؟ در این حالت معامله فسخ خواهد شد.
ضرر به وجود آمده در قرارداد مضاربه
تا اینجا در رابطه با سود حاصل شده در قرارداد مضاربه و چگونگی تقسیم آن صحبت کردیم. اما در برخی از موارد هم ممکن است که قرارداد ما منجر به ایجاد ضرر برای هر دو طرف قرارداد شود. حال تکلیف چیست؟ در این خصوص باید بگوییم که هر گونه ضرر به وجود آمده در قرارداد مضاربه بر عهده مالک است. اگر شما هم فکر کردید که با ذکر کردن این شرط در قرارداد که در صورت بروز هر گونه ضرر این زیان باید بین دو طرف قرارداد تقسیم شود سخت در اشتباهید! زیرا در این مورد هم این شرط باطل است. اما در صورتی که در معامله بیان کنید که خسارت وارد شده بر مالک توسط عامل جبران میشود و عامل از مال خودش خسارت مالک را پرداخت میکند، شرط برقرار خواهد بود.
