شاید شما هم جزو کسانی باشید که نام تعداد زیادی از قرارداد ها را شنیده باشید و برایتان سوال پیش آمده باشد که قرارداد چیست؟ انواع قرارداد، نکات و شرایط هر کدام از آنها چگونه است؟ چگونه میتوان از وکیل تنظیم قرارداد کمک گرفت؟ اولین نوع قرارداد که به احتمال زیاد شما هم نام آن را شنیده اید و یک آشنایی کلی با آن دارید قرارداد کار است که بدون شک شما باید حتما پیش از وارد شدن به بازار کار و شروع مذاکرات کاری با کارفرمای خود یک آشنایی نسبت به جزئیات و نکات قانونی آن داشته باشید. البته که در گذشته بیشتر این قرارداد های کار به صورت شفاهی میان طرفین بر قرار میشد اما امروزه با گذشت زمان به دلیل مشکلات ایجاد شده ناشی از ایجاد سوء تفاهمات بین طرفین اکثر قرارداد ها به صورت کتبی بر قرار میشوند که این شیوه صورتی رسمی تر به خود میگیرد.
در تعریفی کلی تر قرارداد به اعتبار وجود یا عدم وجود عوض به عقود معوض و غیر معوض (عقود مجانی) تقسیم میشود. عقود معوض مثل بیع، اجاره، معاوضه و عقود غیر معوض، مثل صلح، هبه، ودیعه، عاریه، وکالت. البته میتوان در عقود مجانی هم شرط پرداخت عوض را هم درج کرد. ولی ضرورت ندارد که عوض تناسبی با معوض داشته باشد و به اصطلاح ویژگی عوض از شرایط صحت یا اقتضاء ذات این معاملات نیست. در عقود معوض تناسب بین عوضین و لزوم وجود آن ضرورت دارد.
انواع قرارداد کار
حال شاید برایتان سوال شده باشد که انواع قرارداد کار که خود یکی از انواع قرارداد ها است به چند دسته تقسیم میشود؟ باید بگوییم که هر یک از انواع قرارداد کار یک سند رسمی به حساب می آیند که در آن مهم‌ترین شرایط و قوانین آغاز کار عنوان شده است و هر دو طرف قرارداد باید تمام درخواست های خود را به صورت واضح در آن بیان کنند تا هیچگونه ابهامی بین طرفین ایجاد نشود. اگر هر دو طرف به توافق کامل دست پیدا کردند قرارداد کار امضا خواهد شد و پس از آن رابطه کاری بین کارفرما و نیروی کار ایجاد میشود.
بر طبق تعریف قانون مدنی و بر اساس ماده ۷ قانون کار: «قرارداد کاری عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام میدهد.»
اما این قرارداد ها هم بسته به نوع شرکتی که شما قصد شروع به کار در آنجا را دارید هم تقسیم میشود. باید بگوییم که به طور کلی شرکت ها به دو دسته دولتی و یا خصوصی تقسیم میشوند. فاکتور مهم دیگر مدت زمان اعتبار قرارداد است.
قرارداد کار دولتی
دسته اولی که از انواع قرارداد کاری بررسی خواهیم کرد قرارداد کار دولتی است. اصلی‌ترین مشخصه انواع قرارداد کار دولتی این است که در این شرایط دولت نقش کارفرما را ایفا میکند. بنابر این تمام قرارداد های استخدامی که در ارگان های مختلف دولتی برقرار میشوند در دسته انواع قرارداد کار دولتی قرار میگیرند. بی شک همه قرارداد های دولتی منعقد شده هم از یک نوع نبوده و دولت قرارداد های مختلفی با افراد و مجموعه های گوناگون خواهد داشت.
قرداد کار شرکت های خصوصی
انواع قرارداد کاری که در شرکت های خصوصی و غیر دولتی منعقد میشوند در دسته قرارداد کار شرکت های خصوصی قرار میگیرد. البته که افرادی که با این نوع قرارداد مشغول به کار میشوند زیر نظر قانون کار هستند و طبیعتا مزایای تامین اجتماعی را دریافت خواهند کرد.
در این نوع از انواع قرارداد کار مفاد اصلی بر طبق نظر کارفرما و نیروی کار خواهد بود. اما همانطور که گفته شد به صورت معمول در این نوع قرارداد هم افراد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی و صندوق تامین اجتماعی قرار خواهند گرفت.
دسته‌بندی های ذکر شده اولین و اصلی ترین حالت تقسیم بندی انواع قراردادهای کاری بودند. بنابر این به‌صورت کلی قرارداد کار هر فرد یا دولتی بوده و یا خصوصی. بدون شک در انواع قرارداد کار چه دولتی و چه خصوصی فاکتور زمان نقش مهمی را ایفا میکند. سوال بعدی در رابطه با انواع قرارداد کاری این است که به طور معمول مدت زمان ذکر شده در هر کدام از قرارداد ها به چه صورت است؟
قرارداد کاری موقت
از دیگر انواع قرارداد کار، قرارداد کاری موقت است. این نوع قرارداد ها همانطور که از نام آنها هم قابل درک است موقتی بوده و در آنها تاریخ شروع و پایان قرارداد مشخص میشود. در بیشتر مواقع هم کمی قبل از اتمام قرارداد یک جلسه بین نیروی کار و کارفرما منعقد شده و طرفین قرارداد در رابطه با ادامه همکاری بین یکدیگر تصمیم میگیرند. با این وجود اگر تاریخ اتمام قرارداد برسد و هیچ توافق دیگری صورت نگیرد و کارگر همچنان به کار خود ادامه دهد کارگر میتواند ادعا کند که قرارداد به صورت شفاهی تمدید شده است.
قرارداد کار غیر موقت
قرارداد کار غیر موقت نیز از انواع قرارداد کار است که پیش از این با نام قرارداد دائم نیز شناخته میشد. در این نوع قرارداد تنها تاریخ شروع همکاری آورده میشود و هیچ تاریخی برای پایان آن اعلام نمیشود. بنابر این حتی اگر موضوع غیر موقت بودن قرارداد به صورت رسمی در یکی از بند ها ذکر نشود و تنها تاریخ پایان در قرارداد وجود نداشته باشد هم قرارداد غیر موقت به حساب می آید. البته که نوع کار هم در این قرارداد نقش مهمی خواهد داشت. در این نوع قرارداد از انواع قرارداد کاری باید کار به صورت مستمر و غیر قابل اتمام بدون نقطه پایان دقیقی برای آن باشد.
نکته مهم در رابطه با قرارداد غیر موقت این است که امکان فسخ قرارداد به‌صورت یک طرفه وجود ندارد و حتما باید با انجام مراحل مشخص و بر طبق قوانین خاص قرارداد فسخ شود.
قرارداد کار برای انجام کار معین
قرارداد کار برای انجام کار معین یکی از انواع قرارداد کار است که در آن طرفین برای انجام یک کار مشخص و معین با هم یک قرارداد را امضا میکنند. در این حالت پس از انجام کار تعیین شده و اتمام آن کارفرما هزینه اعلام شده را به نیروی کار پرداخته و قرارداد بین آنها هم به پایان میرسد.
این قرارداد نیز از لحاظ فسخ مانند قرارداد غیر موقت از قرارداد های کاری است و امکان فسخ یک طرفه در آن وجود ندارد. انجام یک پروژه برنامه‌نویسی، طراحی یک سایت، ساخت یک ساختمان و… همه از نمونه های نوع قرارداد کار معین هستند.
قرارداد کار تمام وقت
انواع قرارداد کاری ممکن است به صورت تمام وقت یا پاره وقت باشند. در قرارداد کار تمام وقت، نیروی کار باید روزانه ۸ ساعت کار کند. این زمان به صورت قانونی و تحت عنوان قانون کار همراه با سایر جزئیات دیگر به صورت رسمی در قوانین کشور ثبت شده است. بر طبق آنچه که در قانون کار آمده است نیروی تمام وقت موظف است که در روز ۸ ساعت و در هفته در کل ۴۴ ساعت، زمان خود را در اختیار کارفرما قرار داده و در عوض از مزایای کامل ذکر شده در قانون بهره‌مند شود.
بنابر این در صورتی که نیروی کار ۸ ساعت از روز خود را به عنوان کارمند یا کارگر و در راستای تحقق اهداف کارفرما فعالیت کند نیروی کار تمام وقت به حساب می آید و باید مزایای کامل را بر طبق آن دریافت کند.
قرارداد کار پاره‌وقت
قرارداد کار پاره وقت از دیگر انواع قرارداد کار است که در ادامه به آن هم خواهیم پرداخت. با توجه به تعریف داده شده در رابطه با کار تمام وقت اگر فعالیت یک نیروی کار در طول ۲۴ ساعت شبانه روز کمتر از ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه مقرر شده در قانون باشد و مجموع ساعات کار کارمند یا کارگر در طول هفته کمتر از ۴۴ ساعت باشد قرارداد کاری او به‌صورت پاره وقت خواهد بود.
قرارداد های پاره وقت هم همانند سایر انواع قرارداد کاری هم بدون شک شامل قانون کار هستند و جزئیات مختلف آنها به‌صورت کامل تعیین شده است. باید بگوییم که قراردادهای افراد شاغل در حوزه درمان و بهداشت جزو قراردادهای پاره وقت به حساب می آید.
قرارداد کار مشاوره‌ای
بی شک هیچ فردی نمیتواند ادعا کند که در همه حوزه‌های کاری تسلط کامل دارد و اغلب ما برای انجام یک کار تخصصی باید از متخصصین همان حوزه کمک بگیریم. قرارداد های مشاوره‌ای از انواع قرارداد کار هستند که برای این حالت ایجاد شده‌اند. در قرارداد مشاوره‌ای از دانش و علم یک متخصص استفاده میشود و با کمک او ابهامات موجود در یک پروژه رفع خواهد شد. قرارداد مشاوره‌ای نیز دو حالت کلی خواهد داشت:
- قرارداد ساعتی
- قرارداد پیمانکاری
قرارداد ساعتی
قرارداد ساعتی یکی از انواع قرارداد کار مشاوره‌ای است که در آن میزان حقوق فرد به صورت ساعتی و بر اساس مجموع ساعات حضور او در شرکت یا پروژه تعیین میشود. میزان حقوق ساعتی نیز به صورت دقیق در قانون مشخص شده و میتوان با توجه به آن حق مشاوره افراد را محاسبه کرد. این مشاوران نیز شامل انواع قانون های حمایتی کارگران بوده و مواردی هم‌چون حق بیمه و پاداش نیز به آنها تعلق میگیرد.
قرارداد پیمانکاری
از دیگر انواع قرارداد کار مشاوره‌ای، قرارداد پیمانکاری است. در برخی مواقع نه تنها برای رفع ابهامات کوچک بلکه برای انجام و اجرای یک پروژه کامل به خدمات و مشاوره های متخصص نیاز داریم و باید در تمام لحظات انجام کار از نظر و تجربه مشاور استفاده کرد. در این حالت قرارداد مشاوره‌ای بر اساس انجام یک پروژه مشخص منعقد خواهد شد و مشاور تا زمان اتمام پروژه در کنار مجموعه میماند و تنها پس از اتمام کار قرارداد خاتمه می یابد.
قرارداد آزمایشی
برای اینکه کارگر و کارفرما در قراردادهای غیرموقت نسبت به عملکرد هم از لحاظ کاری و اخلاقی آشنایی پیدا کنند میتوانند با توافق یکدیگر در یک قرارداد آزمایشی دوره آزمایشی را تعیین کنند که طبق قانون مدت این دوره نباید از ۳ ماه بیشتر باشد به این صورت که حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و دارای تخصص بالا سه ماه است.
قرارداد کارآموزی
کار آموزی یک نظام آموزشی است که در آن نسل جدیدی از نو آموزان و افرادی که جویای کسب مهارت هستند در قالب فعالیت های همسو با شغل به کسب مهارت مشغول میشوند و در کنار آموزش های مهارتی آموزش های آکادمیک را نیز کسب میکنند. در قرارداد کارآموزی که منعقد میشود در آن کارآموز توسط کارفرمای خود همراهی میشود تا مهارت بیاموزد و در مقابل کارآموز فعالیت‌های مدنظر کارفرما را طبق خواسته او انجام میدهد.
قراردادهای کارمزدی
کارمزد عبارت است از مزدی که در مقابل انجام مقدار کاری مشخص در زمان مشخص پرداخت میشود. در قرارداد کارمزد ساعتی باید میزان و مقدار کار متناسب با زمان مشخص باشد. کارمزد برحسب آنکه حاصل کار موردنظر مربوط به یک نفر یا یک گروه مشخصی از کارگران یا مجموعه کارگران باشد به ترتیب به صورت کارمزد انفرادی، کارمزد گروهی و کارمزد جمعی تعیین میگردد
تا اینجا سعی کردیم تا به صورت کلی مروری بر انواع قرارداد های کاری و انواع آنها برای شما داشته باشیم. اما باید بگوییم که انواع بیشتری از قرارداد ها وجود دارند که لازم است تا با آنها آشنا شوید.
بیع یا (خرید و فروش)
بیع در لغت عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم. مبیع در عقد بیع یک عین است نه منفعت یک مال و نه یک حق. ضروری نیست تا عوض مقرر شده در بیع پول باشد این عوض میتواند کالا یا خدمات هم باشد. پس همان گونه که در تعریف عقود معوض بیان کردیم در عقد بیع مانند سایر عقود معوض دو عوض وجود دارد به گونه ای که هر یک از فروشنده و مشتری مالی را به یکدیگر تملیک میکنند.
اجاره (تملیک منافع)
در تعریف اجاره باید بگوییم که عقدی است که به موجب آن مستاجر مالک منافع عین مستاجره میشود و در برابر موجر موظف است اجاره بپردازد.
در عقد قرارداد اجاره هم مانند سایر عقود معوض دو عوض وجود دارد یکی منافع عین مستاجره و دیگری مال الاجاره و در کل به این صورت نیست که موجر به ضورت مجانی منافع عین مستاجره را در اختیار موجر قرار دهد بلکه این منافع در قبال مال الاجاره ای که از سوی مستاجر پرداخت میشود به او وا‌گذار میگردد.
مضاربه
مضاربه عقدی است که در آن مالک سرمایه ای را میدهد البته با شرط اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند و در نهایت با سود آن شریک باشند. در عقد مضاربه هم به عنوان یک عقد معوض سرمایه مالک در برابر کار مضارب قرار میگیرد.
مزارعه و یا (فروش زراعت)
مزارعه به عقدی میگویند که پس از آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر قرارداد میدهد تا آن را زراعت کرده و در نهایت محصول بدست آمده را میان یکدیگر تقسیم میکنند. بنابر این مزارعه عقدی معوض است که در آن منافع زمین یا حق انتفاع از آن با حصه مشاعی از زرع مبادله میشود.
جعاله
جعاله در کل به دو نوع عمده تقسیم میشود که در ادامه آنها را توضیح میدهیم:
جعاله خاص: در این نوع جعاله شخص (جاعل) موظف میشود در صورتی که شخصی معین عملی را که او خواسته است انجام دهد اجرت و دستمزدی معلوم را به عامل بدهد.
جعاله عام: در این نوع جعاله شخص موظف میشود در صورتی که هر کس عملی را که او خواسته است انجام دهد اجرتی با مقدار معلوم به نخستین کسی که این کار را انجام دهد و نتیجه را تحویل دهد، بپردازد. جعاله نیز عقدی معوض به حساب می آید زیرا عامل وقتی مستحق جعل (اجرت عمل) میگردد که متعلق جعاله را تسلیم کرده یا انجام داده باشد. برای مثال اگر اجرت برای تسلیم مال گم شده باشد با تسلیم کالا جاعل موظف میشود. اما در جایی که نتیجه مورد نظر انجام کاری باشد پایان کار تاریخ استحقاق است.
شرکت
شرکت عقدی است که در آن دو یا چند شخص به منظور تصرف مشترک و تقسیم سود و زیان و در بعضی موارد مقاصد خاص دیگر حقوق خود را در میان مینهند تا به جای آن مالک سهمی مشاع از این مجموعه شوند. شرکت عقدی معوض است زیرا آورده مفروز (سهم جداگانه هر فرد) هر یک از شرکاء با مالکیت مشاع (ماکیت اشتراکی افراد) همه اموال مبادله میشود.
قرض :
قرض به عقدی میگوییم که به موجب آن احد طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک میکند که طرف مزبور مثل آن را از حیث مقدار و جنس و وصف رد نماید و در صورت تعذر رد مثل قیمت یوم الرد را بدهد. بنابر این قرض عقدی معوض است که بر اساس آن قرض گیرنده در قبال مالکیتی که به دست آورده ملتزم میگردد مثل و بدل آنچه را که گرفته است را پس دهد.
وکالت
وکالت عقدی است که در آن یکی از طرفین قرارداد طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود قرار میدهد. وکالت ممکن است مجانی (غیر معوض) باشد و یا با اجرت (معوض).
ضمانت
ضمانت قراردادی است که در آن شخصی در برابر طلبکار و با موافقت او دین شخص دیگری را بر عهده میگیرد و انتقال آن را با انتخاب و تصمیم خود میپذیرد. اما نباید از اینکه در قرارداد ضمانت طلبکار در برابر ضامن تعهد به امری نمیکند این نتیجه را گرفت که ضمان عقدی مجانی است. در عقد ضمان ضامن به رایگان در برابر طلبکار تعهد به تادیه دین میکند و در مقابل آن چیزی نمیگیرد. آنچه در این عقد برابر تعهد ضامن قرار میگیرد و باعث معوض شدن این عقد میشود به سود مدیون اصلی است که برائت می یابد.
حواله
حواله قراردادی است که به موجب آن طلب شخصی از شخص مدیون به شخص ثالثی منتقل میشود. باید بگوییم که حواله نیز از عقود معوض است.
صلح
قرارداد صلح شامل موارد زیر است:
صلح بر دعوی: صلح گاهی برای رفع اختلافات موجود یا برای جلوگیری از تنازع احتمالی آینده صورت میگیرد. مانند این که شخصی ملکی را از دیگری خریداری میکند و همه حقوق فرضی و احتمالی خود را از هر جهت نسبت به مورد معامله به یک سیر نبات صلح میکند.
صلح بدوی ابتدایی: جالب است بدانید که صلح گاهی به جای یکی از عقود معاملاتی به کار میرود. صلح در مقام معاملات هر چند نتیجه معامله ای را که به جای آن واقع شده است میدهد ولی شرایط و احکام خاصه آن معامله را ندارد. در نتیجه برای مثال اگر صلح عین باشد در مقابل عوض نتیجه آن همان نتیجه بیع خواهد بود بدون اینکه شرایط و احکام خاصه بیع در آن مجری باشد.
عقد صلح ممکن است معوض باشد یا غیر معوض: در صورت معوض بودن عقد صلح وجوهی را که متصالح به مصالح پرداخت میکند را وجه المصالحه مینامند.
نکته: حتی در صلح معوض برابری و تعادل ارزش دو عوض در آن شرط نیست و صلحی را که با عوض نابرابر و ناچیز انجام میشود صلح محاباتی مینامند.
رهن عقدی است که به موجب آن مدیون، مالی را برای وثیقه به طلبکارش میدهد و در اثر این وثیقه طلبکار بر مال معینی از اموال بدهکار حق عینی می‌یابد. رهن نیز عقدی معوض است.
